اندیشکده انرژی اتاق کرمان، پژوهشی را با هدف شفاف‌سازی هزینه تامین هر متر مکعب گاز طبیعی، براساس تحلیل صورت‌های مالی شرکت‌های تولیدی فعال در زنجیره گاز طبیعی در بازه 1397 تا 1401 انجام داده است. نتایج این پژوهش به شرح زیر است.
با توجه به سهم بیش از %50 گاز طبیعی در سبد عرضه انرژی اولیه و مصرف نهایی انرژی، یافتن پاسخ سؤال «هزینه تمام شده تأمین انرژی در ایران» بیش از هر حامل انرژی دیگری مستلزم شفاف کردن هزینه های تأمین گاز طبیعی است.
زنجیره تأمین گاز طبیعی در ایران به صورت کلی شامل 4 بخش اصلی است که تولید گاز در اختیار شرکت ملی نفت (از طریق 14 شرکت زیرمجموعه) و بخش های پالایش تاخرده فروشی در اختیار شرکت ملی گاز (از طریق 41 شرکت زیرمجموعه) می باشد. تحلیل حاضر با هدف پاسخ به سوال بالا در بخش گاز طبیعی و بر اساس تحلیل صورت های مالی 55 شرکت فعال در زنجیره گاز طبیعی در بازه 1397 تا 1401 انجام شده است. همچنین هزینه ها در هر بخش به «سرمایه ای» و «جاری» تفکیک شده است.
5.4 سنت؛ میانگین مجموع هزینه هر مترمکعب گاز در 5 سال اخیر
با نگاهی گذشته نگر و مبتنی بر صورت های مالی، تأمین هر متر مکعب گاز طبیعی در 5 سال اخیر به طور میانگین هزینه ای حدود 5.4 سنت داشته است. حدود %43 از این *5.4 سنت مربوط به هزینه تولید از میادین پارس جنوبی و سایر میادین گازی، %20 مربوط به هزینه های سرمایه ای و جاری پالایشگاه ها و مابقی هزینه ها از انتقال تاخرده فروشی و حدود %20 نیز هزینه سربار پالایش تا خرده فروشی می باشد.
مجموع هزینه های جاری و سرمایه ای انجام شده از گذشته تاکنون با هدف رسیدن به ظرفیت روزانه فعلی حدود 1 میلیارد مترمکعبی انجام شده است. اما با توجه به نیازسرمایه گذاری 71 میلیارد دلاری اعلام شده برای توسعه ظرفیت فعلی تولید به حدود 1.5 میلیارد مترمکعب، هزینه تمام شده هر مترمکعب گاز از حدود 5.4 سنت به افزایش حداقل 8.3 سنت پیدا خواهد کرد.
مقایسه هزینه تمام شده با قیمت فروش به بخش های اصلی
تأمین هر مترمکعب گاز طبیعی با هزینه ای حدود 5.4 سنت در حالی بوده به طور میانگین این گاز در داخل کشور با قیمت 1.1 سنت مترمکعب رفته و حدود دو سوم این گاز به مشترکین خانگی و نیروگاهی به ترتیب با قیمت حدود 1 سنت و حدود 0 فروخته شده است! همچنین با توجه به تغییر مبنای قیمت گذاری نرخ خوراک پتروشیمی از سال 95 و از طرفی جهش شدید این نرخ در سال 1400 و ،1401 فاصله ای در حدود 7 سنت به ازای هر مترمکعب بین هزینه تأمین و میانگین 5 ساله نرخ فروش به پتروشیمی های خوراک گازی وجود داشته است.
از طرفی هزینه تأمین هر مترمکعب گاز را میتوان با حداقل 3 گزینه ایجاد ارزش افزوده از گاز مقایسه کرد. به طور کلی در 5 سال اخیر کمتر از %10 از گاز طبیعی کشوردر قالب قراردادهای صادرات گاز از طریق خط لوله و یا با تبدیل به اوره و متانول (دو محصول اصلی و پایه پتروشیمی و نزدیک به گاز طبیعی در زنجیره فرآیندهای پتروشیمی) صادر شده است. با در نظر گرفتن ضریب تبدیل گاز طبیعی به متانول و اوره، میانگین عایدی حاصل از این 3 گزینه حدود 5 برابر هزینه تأمین این گاز بوده است.
فروش دو سوم گاز طبیعی با نرخ یک دهم هزینه تأمین گاز!
در حالیکه هزینه تأمین هر متر مکعب گاز معادل 5.4 سنت بوده، اما به طور میانگین در سال 1401 این گاز در داخل کشور با قیمت 2.17 سنت/مترمکعب است. همچنین درحالی که حدود دو سوم گاز طبیعی در بخش های خانگی و نیروگاه ها مصرف می شود، اما قیمت این دو بخش به طور میانگین یک دهم هزینه تأمین گازبوده است!
